Sərbəst bazar iqtisadiyyatının mövcud olduğu dövrümüzdə şirkətlər arasındakı rəqabət hər keçən gün daha da artır. İndi şirkətlər arasındakı rəqabət elə bir həddə çatıb ki, artıq marketinq peşəsinə olan tələb həkim və müəllim peşəsinə olan tələb qədər yüksəlib. Bu gün Azərbaycanda əksər ali təhsil müəssisələrində marketinq ixtisası tədris olunur. Aydındır ki, marketinqə maraq artdıqca, yeni "marketinq hiylələri" də ortaya çıxmağa başlayır...
Nə qədər qəribə olsa da, son vaxtların populyarlaşan "marketinq hiylələri"ndən biri satıcının öz məhsulunu pisləməsidir.
Satıcılar öz mallarını yerli-yersiz (əksər hallarda da yersiz) o qədər tərifləyiblər ki, artıq insanlarda malını tərifləyən satıcılara inam qalmayıb. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanda "Heç kim öz ayranına turş deməz" kimi atalar sözü də daha çox öz malını yersiz tərifləyən satıcılara şamil olunur.
Bəs, bu inamı geri qaytarmaq üçün nə etmək lazımdır? Marketoloqlar hesab edirlər ki, çıxış yolu kimi inamsızlığa səbəb olan hərəkətin, yəni, məhsulu tərifləməyin əksini etmək - məhsulu pisləmək lazımdır. Daha doğrusu, məhsulu tərifləməzdən əvvəl ondakı qüsurları sadalamaq lazımdır. Satıcının belə bir addımı müştərilərin onlara olan inamsızlığını ortadan qaldıracaq. Marketoloqlar müştərilərin qarşısına yeni dövrün tələblərinə cavab verən satıcılar çıxarırlar. Məlum məsələdir ki, belə olan halda "Öz ayranına turş deyən" satıcı müştəriyə daha etibarlı təsir bağışlayacaq.
Belə hallarda, satıcı məhsulun ümumi funksiyasına zərər gətirməyəcək, yaxud da çox asanlıqla aradan qaldırıla biləcək kiçik qüsurları qabartmağa çalışır. Üstəlik, sadalanan qüsurlar elə olmalıdır ki, onlar müştəri üçün əhəmiyyətli olmasın.
Məsələn, siz özünüzə əl çantası almaq istəyirsiniz. Bəyəndiyiniz bir çantanı seçib, satıcıdan qiymətini soruşursunuz. Yeni dövrün satıcısı məhsulu tərifləməzdən əvvəl kiçik bir qüsuru olduğunu deyir. Sən demə çantanın içində, heç kimin görmədiyi (hətta müştərinin belə) bir yerdə olduqca kiçik bir ləkə var. Təbii ki, satıcı bu cür "dürüst" davranışdan sonra malın üstünlükərini də sadalamağı unutmur. Aydındır ki, satıcının əvvəlcə qüsurdan danışması müştəridə ona qarşı etibar yaradır və həmin kiçik qüsur o malı almağına mane olmur.
Son vaxtların ən çox istifadə olunan "marketinq hiylələri"ndən biri də "yeni məhsul", "yeni moda", "yeni buraxılış" kimi anlayışlardır. Eyni məhsulun "yenisi" satışa çıxdığı zaman, artıq "köhnəsi" istifadəyə yaramır. Məsələn, insanların böyük əksəriyyəti 2015-ci il istehsalı olan hər hansı tanınmayan bir telefon markasını rahatlıqla istifadə etdikləri halda, 2017-ci il istehsalı olan "Ayfon-8" telefonunu istifadə etmək istəmirlər. Çünki "Ayfon-8" "Ayfon"un yeni buraxılışları ilə müqayisə olunur və bu vaxt "Ayfon-13"-lə müqayisədə "Ayfon-8" olduqca köhnə görünür. Və heç kim bu cür "köhnə" telefonu işlətməyi özünə sığışdırmır. Bu cür "yeni" anlayışı əksər sahələrdə "marketiq hiyləsi" kimi istifadə olunur. Diqqətlə analiz etdikdə "köhnə" ilə "yeni" arasında ciddi bir fərq olmadığını, hətta bəzi hallarda "köhnə"nin "yeni"dən daha faydalı olduğunu görmək olur.
Qida sektorunda geniş yayılmağa başlayan "marketinq hiyləsi" isə düşündürücü olmaqla bərabər, həm də gülməlidir. Məsələn, bir çox şirkətin istehsal etdiyi bitki yağlarının üzərində məhsulun "Xolesterinsiz" olduğu qeyd edilir. Aydındır ki, belə bir qeyd "Xolesterinsiz" məhsul axtaran müştərinin diqqətini cəlb etmək üçün yazılır. Amma o da aydındır ki, xolesterin heyvan mənşəli olduğu üçün bitki yağında xolesterinin olması qeyri-mümkündür. Yəni, belə bir qeyd yazılmasa da, bitki yağında xolesterinin olmayacağı məlumdur.
Yaxud qarğıdalı çörəyinin üzərinə "Qlütensiz" qeydi yazılır. Ola bilsin ki, kifayət qədər insan qlütenin qarğıdalıda deyil, buğdada olduğunu bilmir və belə bir qeyd onların diqqətini cəlb etmiş olur.
Son illərin "marketinq hiylələri" arasında ən geniş yayılanı məhsulların üzərinə "GMO yoxdur" qeydinin yazılmasıdır. Aydın məsələdir ki, insan orqanizmi üçün zərərli olan məhsulun istehsalı və satışı mümkün deyil. Üstəlik, şirkətlərdən məhsulun üzərinə "GMO yoxdur" qeydini yazmaq tələb olunmur. Rəsmi tələb olmadığı halda belə bir qeydin yazılması onların müştəriləri düşünməsindən deyil, müştərilərin hisslərindən sui-istifadə etməsindən irəli gəlir. Şirkətlər yaxşı bilirlər ki, insanlar GMO-lu məhsulları almaqdan çəkinirlər. Bu səbəbdən də məhsulun üzərinə "GMO yoxdur" yazmaqla onların "qorxu hissindən" sui-istifadə edirlər.
Bizim kimi cəmiyyətlərdə geniş yayılmış "marketinq hiylələri"ndən biri də məhsullara xarici adların qoyulmasıdır. Təəssüf ki, bəzi obyektiv və subyektiv səbəblərdən ölkəmizdə "yerli mal keyfiyyətsizdir" inamı var. İnsanların böyük bir hissəsi yerli malların keyfiyyətsiz olduğuna inanır. Şirkətlər də bunu bildikləri üçün məhsullarına xarici adlar qoyurlar. Ərzaq məhsullarına daha çox Rusiya mənşəli adlar, geyim məhsullarına isə daha çox Türkiyə (həmçinin, Avropa) mənşəli adlar qoyulur. İnsanlar Rusiyadan gələn ərzaqların, Türkiyədən gələn geyimlərin daha keyfiyyətli olduğuna inanırlar. Marketoloqlar da insanların bu inamından faydalanmağa çalışırlar.
Sosial şəbəkələrin geniş yayılmasına paralel olaraq yeni "marketinq hiylələri" də ortaya çıxır. Heç kimə sirr deyil ki, qadağan olunan məlumatlar insanlarda böyük maraq oyadır. İnsan əksər hallarda qadağan olunanlara daha meyilli olur. Marketoloqlar bundan da faydalanmağa çalışırlar. Bu, daha çox xidmət sektorunda və elektron məhsullarda tətbiq olunur. Məsələn, satışa hansısa yeni bir tətbiq çıxarılır. Amma bunun tezliklə hansısa platformalar tərəfindən qadağan olunacağı qeyd olunur.
İnsanların hisslərini ən kiçik detallarına qədər araşdıran və bundan faydalanmağa çalışan marketoloqlar rəng seçiminə də xüsusi diqqət yetirirlər. Məhsulların qablaşdırılmasında istifadə olunan rənglər əksər hallarda müştərini yanıltmağa hesablanır. Bu səbəbdən alış-verişdə rənglərə xüsusi diqqət yetirmək və aldanmamağa çalışmaq lazımdır. Məsələn, diqqət etmisinizsə, marketlərdə satılan portağallar əksər hallarda qırmızı rəngli tor qablaşdırmalarda satılır. Məlumdur ki, qırmızı rəng portağalları daha narıncı rəngdə göstərir və bu da müştərilərdə məhsulu almaq istəyi yaradır.
